Werkt wiet als vervanging voor andere middelen?

Drugsverslavingen zijn een wereldwijd probleem. Wel 2% van de wereldbevolking^[1] (ongeveer 158 miljoen mensen) is verslaafd aan alcohol, voorgeschreven medicijnen of andere middelen, een probleem dat verantwoordelijk is voor 1,5% van de wereldwijde ziektelast. Als het om verslavingen gaat, bestaan er verschillende denkrichtingen. Sommigen beweren bijvoorbeeld dat zo'n verslaving een puur chemische oorzaak heeft, terwijl anderen wijzen naar onderliggende psychologische problemen, zoals een trauma.

De behandelingsmethoden lopen ook uiteen. Sommige drugsverslaafden vinden bijvoorbeeld soelaas door in een afkickkliniek cold turkey te stoppen. Anderen hebben echter meer succes met het vervangen van verslavende en schadelijke drugs door minder gevaarlijke alternatieven.

Momenteel onderzoeken wetenschappers het potentieel van wiet als alternatief voor talloze middelen, waaronder opioïden, nicotine en alcohol. De plant wordt echter vaak ook aangeduid als een 'gateway drug', een stof die mensen ertoe beweegt zwaardere en verslavendere middelen te gebruiken.

Nieuwe bevindingen op dit gebied laten echter zien dat, onder de juiste omstandigheden, het tegenovergestelde weleens waar kan zijn!

Waarom kiezen drugsgebruikers vaak voor wiet als vervanging?

Als je iets weet over cannabisonderzoek, dan ben je vast ook wel bekend met het gebrek aan klinische onderzoeken. Door het verbod van tientallen jaren en wettelijke beperkingen is het nog altijd lastig om de effecten van wiet in een gecontroleerde omgeving te bestuderen. We zijn nog niet op het punt dat artsen patiënten massaal cannabis geven om problematische middelen te vervangen. Dit komt mede doordat er geen sluitend bewijs is.

Toch kunnen wetenschappers wel epidemiologisch onderzoek (onderzoek naar bevolkingsgroepen) uitvoeren en de subjectieve ervaringen van personen uit specifieke groepen verzamelen om waardevolle inzichten te vergaren. Een paper uit 2015^[2] in het vakblad Drug and Alcohol Review volgde deze aanpak ook om erachter te komen waarom drugsgebruikers voor wiet kiezen, en zo van zwaardere drugs afblijven.

De wetenschappers rekruteerden 97 'babyboomers' (mensen geboren tussen 1946 en 1964) uit de Bay Area van San Francisco en namen van elke deelnemer een vragenlijst en gezondheidsenquête af en een geluidsopname op. De mensen gaven uiteenlopende antwoorden op de vraag waarom ze teruggrepen op wiet. Sommige deelnemers merkten op dat het minder geassocieerd wordt met misdaden en dat het tegen een slecht humeur helpt. Anderen stelden dat wiet in hun ogen een beter veiligheidsprofiel heeft dan andere drugs.

Interessant is ook dat een aantal gebruikers aangaf dat het vervangen van andere drugs door wiet, toch een kleurrijk en opwindend leven mogelijk maakte. Ze gaven er de voorkeur aan boven de rigide aanpak van Anonieme Verslaafden, waarbij ze clean en nuchter moesten zijn.

Dit onderzoek geeft ons een interessante inkijk in de perspectieven van mensen die wiet als vervangend middel gebruiken. Maar wat zegt de wetenschap over cannabis vergeleken met andere drugs als alternatief, om te kunnen dealen met ontwenningsverschijnselen en de symptomen van gezondheidsaandoeningen?

Is wiet verantwoordelijk voor het dalend aantal doden door pijnstillers in Amerika?

Opiaten zijn een van de effectiefste pijnstillers. Maar hoewel ze klachten goed kunnen verlichten, zijn ze ook erg verslavend. Deze klasse van medicijnen heeft een krachtig effect op het beloningscentrum van de hersenen en bevordert de afgifte van endorfine. Dit is een gelukshormoon dat voor gevoelens van genot en geluk zorgt. Maar helaas heeft het overmatig voorschrijven van deze pijnstillers in de VS tot een opioïdencrisis^[3] geleid. In Amerika schreven artsen alleen al in 2015 een ongelooflijk aantal van 250 miljoen recepten voor!

Volgens data van de Centers for Disease Control (CDC) zijn er sinds 1999 meer dan 760.000 mensen overleden aan een drugsoverdosis en is twee derde^[4] van deze sterfgevallen aan opioïden te wijten. Daarnaast was er in 2019 onder meer dan tien miljoen personen van twaalf jaar en ouder sprake van misbruik van opioïden.

Hoewel wiet op federaal niveau nog altijd verboden is in de VS, hebben 36 staten de plant wel gelegaliseerd voor therapeutisch gebruik. Artsen kunnen het kruid in deze staten bij talloze aandoeningen voorschrijven.

Maar kan wiet ook bij de opioïdencrisis van betekenis zijn? En hoe zit het met pijnstillers en cannabis? Interessant genoeg is in sommige staten het aantal doden door opioïden sinds de komst van legale cannabis met wel 25% afgenomen. Onderzoek^[6] in JAMA Internal Medicine geeft ons inzicht in een analyse van de cannabiswetgeving en overlijdensaktes per staat in Amerika tussen 1999 en 2010. De resultaten vertonen een significant lager aantal doden gerelateerd aan opioïdengebruik in staten met legale therapeutische wiet.

De wetenschappers wijzen op verschillende redenen voor deze trend. Allereerst merkten ze op dat ongeveer 60% van de overdoses naar patiënten met een legaal recept te herleiden is. Ze voeren daarbij aan dat dezelfde soort patiënten bij toegang tot therapeutische wiet mogelijk liever voor het kruid kiest.

Ten tweede hebben therapeutische cannabiswetten waarschijnlijk geleid tot een vermindering van polyfarmacie (het regelmatig gebruik van minstens vijf medicijnen). Vooral de combinatie van benzodiazepines en opioïden kan tot overmatige sedatie en onderdrukking van de ademhaling leiden.

Tot slot zijn de schrijvers van het stuk benieuwd naar de rol van wiet bij de ontwenning van opioïden. Als het kruid patiënten helpt om hun inname hiervan te verminderen, hebben ze meer kans om de cirkel te doorbreken en te stoppen met het gebruik van opiaten.

Uit recenter onderzoek^[6] komt echter een trend naar voren die het tegenovergestelde laat zien. Daarom moeten we altijd sceptisch blijven ten aanzien van de vraag of wiet het aantal doden door opioïden daadwerkelijk vermindert.

Voor welke drugs is wiet een alternatief?

Opiaten hebben een ontzettend hoog misbruikpotentieel en een slecht veiligheidsprofiel, zeker wanneer ze overmatig worden voorgeschreven. Toch zijn het niet de enige middelen die wereldwijd verslavingsproblemen veroorzaken. Hieronder behandelen we drie andere drugs die berucht zijn vanwege hun verslavende eigenschappen en kijken we of wiet er een geschikt alternatief voor is.

• Alcohol

Meer dan een vijfde van de Europese bevolking boven de vijftien jaar stelt minstens eenmaal per week veel alcohol te drinken. Daarmee is het de regio waar ter wereld het meest wordt gedronken. In 2019 dronk een op de twaalf mensen in de EU dagelijks^[7] alcohol. Hoewel vooral bingedrinken slecht is voor je gezondheid, heeft het vaker drinken van minder alcohol ook negatieve gevolgen.

Is wiet in staat om alcoholgebruik te verminderen als je het als alternatief gebruikt? Wetenschappers willen daar graag achter komen. Zo werd in een studie in het vakblad Alcohol and Alcoholism onderzocht of wiet als 'vervangend medicijn' kan dienen. Middelen die in deze categorie vallen, moeten aan een aantal specifieke criteria^[8] voldoen, waaronder:

• Ze moeten alcoholgebruik en gerelateerde schade verminderen.
• De kans op eventueel misbruik moet lager zijn dan bij alcohol.
• Ze moeten veilig zijn met betrekking tot overdoses.
• Ze moeten minder schadelijk zijn dan alcohol.

Wiet voldoet aan vrijwel al deze eisen. De wetenschappers benadrukken echter ook dat meer onderzoek en een betere onderzoeksopzet nodig zijn om uit te vinden hoe effectief het nu echt is.

• Nicotine

Nicotine is een stof waarmee planten herbivoren af kunnen schrikken. Bij mensen werkt het echter zowel stimulerend als kalmerend en heeft het een groot misbruikpotentieel. Wereldwijd is nicotine de tweede doodsoorzaak^[9] en het roken van sigaretten resulteert alleen in ons land jaarlijks al in zo'n 20.000 doden. Bij zowel het gebruik van wiet als nicotine is roken vaak gebruikelijk. Maar kan het eerste misschien iets tegen laatstgenoemde doen? Een paper^[10] uit 2021 in het Journal of Substance Abuse Treatment is wat dat betreft veelbelovend. Net als de afname in het gebruik van opioïden sinds de legalisatie van wiet in de VS, lijkt wiet namelijk ook op het roken van tabak invloed te hebben.

De wetenschappers gebruikten een online transversale enquête om 2102 blowers te vragen welke invloed cannabis op hun gebruik van andere middelen had. Onder de groep bevonden zich 650 huidige of voormalige tabaksgebruikers. Daarvan rapporteerden er 320 een afname in tabaksgebruik nadat ze met cannabisgebruik waren begonnen.

Er zijn echter klinische proeven nodig om te zien of wiet in deze context ook echt werkt. Bevolkingsstudies staan bekend als relatief onbetrouwbaar en subjectieve vragenlijsten geven geen volledig beeld van de werkelijkheid. Wetenschappers zijn ook benieuwd waarom wiet hierbij effectief zou kunnen zijn. Lopend onderzoek^[11] test bijvoorbeeld stoffen uit wiet, zoals bèta-caryofylleen, op dieren met een nicotineverslaving.

• Slaappillen

Slaappillen, zoals benzodiazepines, zijn voor sommige mensen ook verslavend. Daarom luidt het wetenschappelijk advies om gedurende een zo kort mogelijke periode een zo laag mogelijke dosering te nemen. Bovendien wordt het patiënten afgeraden om het gebruik abrupt te stoppen. In plaats daarvan moeten ze hun dosering geleidelijk verlagen om mogelijk gevaarlijke ontwenningsverschijnselen te voorkomen.

Ongeveer 750.000 mensen in Nederland nemen elke avond een slaapmiddel om in slaap te komen. Vanwege de doseringsrichtlijnen kunnen ze echter maar korte tijd van deze middelen gebruikmaken. Kan wiet als vervanging dienen? Helaas is hier nog veel te weinig onderzoek naar gedaan. Hoewel er wel menselijke onderzoeken zijn uitgevoerd waarin de twee zijn vergeleken, proberen wetenschappers nog te ontdekken hoe wiet de slaap precies beïnvloedt. Zo werd in een studie^[12] uit 2019 gekeken in hoeverre CBD en THC het circadiane ritme beïnvloeden. Dit is de biologische klok die het slaap-waakritme bepaalt. 

Wiet: gateway drug of alternatief?

Dus, zet wiet mensen nu aan om zwaardere drugs te gebruiken of er juist van weg te blijven? Zonder goede data van klinische onderzoeken, kunnen we hier nog geen antwoord op geven. In elk geval zijn veel angstverhalen over wiet als een gateway drug overdreven. Daarnaast wijzen verschillende onderzoeken op een verband tussen toegang tot cannabis en een verminderde afhankelijkheid van harddrugs. Wel moeten we opmerken dat er ook data zijn waaruit blijkt dat wiet bij adolescenten mogelijk juist tot het gebruik^[13] van opioïden kan leiden. Daarnaast is een wietgebruiksstoornis^[14] een bestaande aandoening waar veel mensen mee worstelen.

Zoals met alles kun je maar beter voorzichtig zijn. Hoe dan ook is vrijwel iedereen het erover eens dat wiet op dit gebied meer onderzoek verdient, zeker aangezien drugsverslavingen een ernstig wereldwijd gezondheidsprobleem zijn.